حافظه، ساختار ها و فرایند ها

حافظه، ساختار ها و فرایند ها

مقدمه

به نظر می رسد ما آدمیان تقریباً هر چه داریم یا هر که هستیم از برکت حافظه است. اندیشه ها و تصورات ما

حاصل کار حافظه است و ادراک و اندیشه و حرکتهای ما از آن سرچشمه می گیرد.

حافظه پدیده های بیشمار هستی ما را در کل واحدی یکپارچه می سازد . همانطور که اگر ذرات تشکیل دهنده

بدن با نیروی جاذبه ماده به هم نچسبیده بود بدن ما از هم می پاشید اگر نیروی پیوند دهنده وحدت بخشی

حافظه نمی بود. هوشیاری ما به تعداد لحظه های زندگیمان تجزیه می شد.)هرینگ 1 )1291،

مغز انسان ناظر و مدیر زندگی ماست و اعمال ما را هدایت می کند، مخزن حافظه است و دانش را برای استفاده

آینده حفظ می کند. مطالعه حافظه انسان به سادگی در چارچوب یک طبقه بندی دو مقوله ای قرار می

گیرد.ساختار 9 و فرآیند 3

بسیاری از روانشناسان شناختی پذیرای یک مفهوم ساختاری در باب حافظه هستند که خود ثنوی 4 است و

متشکل از حافظه کوتاه مدت (STM) و حافظه بلند مدت (LTM) فرض می شود.

آن دسته از نظریه پردازانی که به جنبه ساختاری حافظه توجه دارند، سرگرم توصیف خصوصیات مراحل و یا

جعبه ها بر طبق نمودارها هستند که احتمالاً اطلاعات، برطبق آن جریان می یابد، در حالی که برخی از نظریه

پردازان بر عنصر ساختاری حافظه تاکید می کنند و برخی بر پردازش حافظه اما گروهی دیگر از یک رویکرد

وحدت گرا طرفداری می کنند )روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه .)121

تعریف حافظه

نگهداری هر نوع اطلاع و به یادآوری آن را حافظه می نامند.به عبارت دیگر حافظه تجربه های زندگی و اطلاعات

واصله را ثبت می کند و آنها را بر می گرداند، حافظه توان نگهداری آثار هر نوع یادگیری است.

زمینه های آزمایشی و پژوهشی در حافظه

زبان وجه امتیاز عمده رفتار آدمیان از رفتار سایر پستانداران است آنچه انسان به کمک زبان یاد می گیرد، به

صورت رمزگردانیهای خاص پس از حافظه کوتاه مدت در حافظه دراز مدت باقی می ماند. انسان از این طریق به

یادگیری کلامی و معانی و مفاهیم امور مورد نیاز خود می پردازد. مطالعه و آزمایشهای اولیه در حافظه تاریخچه

1 Hering

2 Structure

3 Process

4 Dualistic

2

ای بس طولانی دارد. ارسطو معتقد بود که ادراک چیزی موجب استواری رد حفظی آن شی می شود. در هر یک

از رویکردهای روانشناسی نظریه ها و شواهد آزمایشگاهی فراوانی برای چگونگی کار حافظه و نقش آن در

یادگیری کلامی و بالاخره فراموشی کم و یا بیش آنچه آموخته شده ارائه شده است)جیمز دیز و استوارت هالسی

ترجمه محمد تقی براهنی صفحه 912 هیلگارد و باور ترجمه محمد تقی براهنی 1221 ترجمه حمزه گنجی

.) صفحه 991 و روانشناسی آزمایشی)تجربی(، دکتر محمود ایروانی 1311 ، صفحه 114

در حافظه طرحهای آزمایشی متعدد و متنوعی مورد بررسی آزمایشگاهی قرار می گیرند. عوامل موثر در حافظه

در مراحل یادآوری، بازشناسی به عنوان متغیرهای مستقل در آزمایشگاه دستکاری و میزان به حفظ سپاری و

فراموشی در موقعیتهای آزمایشی اندازه گیری می شود)روانشناسی آزمایشی)تجربی(، دکتر محمود ایروانی

.) 1311 ، صفحه 114

پژوهشهای متعددی در چگونگی کار حافظه کوتاه مدت و دراز مدت و موقعیتهای یادگیری و حافظه کلامی

انجام می گیرد. نقش سازمان و بافت اطلاعات در رمز گردانی و میزان بازیابی آن از حافظه از موضوعهای جالب

است. بررسی چگونگی تاثیر هیجانات و عواطف در فراموشی از طرحهای آزمایشی دیگری به شمار می

.) رود)روانشناسی آزمایشی)تجربی(، دکتر محمود ایروانی 1311 ، صفحه 111

مطالعات اولیه در رابطه با حافظه

اولین بحث علمی مشروح در مورد حافظه توسط هرمن ابینگهوس ارائه شد. هرمان ابینگهوس در آلمان می

.) زیست و اولین مقالات را در مورد آزمایش های حافظه به رشته تحریر در آورد )در باب حافظه 1111

ابینگهوس نحوه تکوین حافظه را مورد مطالعه قرار داد و با این کار توانست متغیرهایی 1 را که قبلاً از حافظه جدا

نکردنی محسوب می شدند تحت نظارت علمی در آورد. از آنجا که ابینگهوس تنها نظریه پرداز و آزمایشگر نبود

بلکه خود نقش آزمودنی را نیز به عهده داشت، با مساله یافتن تکلیفی برای آموزش خود مواجه شد که تا آن

زمان چیزی درباره آن نمی دانست به همین دلیل بود که از هجاهای بی معنی استفاده کرد ترکیبات سه –

حرفی بی معنی که شامل زنجیره صامت مصوت صامت حروف بود. اصطلاحات از یاد رفتنی – – ZAT و BOK

و SIT تولد یافتند تا فراموش شوند و چنین نیز بود. ابینگهوس با پشتکار زیاد فهرستهای از هجاهای بی معنی

- را یکی پس از دیگری مرور ذهنی کرد و سپس کوشید تا آنها را بعد از 91 دقیقه، 1 ساعت، 1 2 ساعت، 1روز، 9

.) روز، 2 روز و 31 روز به یاد آورد)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه های 129 و 123

هرمن ابینگهوس

1 Variable

3

شکل 1. منحنی فراموشی

ابینگهوس برای هجاهای بی معنی

در مطالعات آزمایشی او در مورد حافظه، همچنین اثرات طول فهرست بر زمان یادگیری، اثرات تمرین بر

یادگیری و یادگیری و حفظ عناصری با ترتیب متوالی نیز مورد بررسی قرار گرفت.

تکنیک یادگیری زنجیره ای ریشه در کار ابینگهوس دارد و سالها به عنوان یک تکنیک استاندارد مورد استفاده

قرار گرفت.

یادگیری زنجیره ای اخیرا نیز نه تنها به عنوان یک روش یادگیری بلکه همچنین به عنوان روشی برای تمییز

، حافظه کوتاه مدت از حافظه بلند مدت ، مجددا احیا شده است )روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311

.) صفحه 124

ویلیام جیمز

تمییز اولیه ویلیام جیمز بین حافظه اولیه و ثانویه یکی از نظریه های دوگرای پیشتاز در باب حافظه بود. او می

گفت جریان مداوم تجربه آگاهانه چنان گذراست که نمی تواند حافظه تلقی شود. از نظر جیمز به خاطر آوردن از

حافظه متضمن تلاشی است و بایستی از بازگیری چیزی از تجربه آگاهانه و مستقیم متمایز گردد. او بین حافظه

فوری که آن را حافظه اولیه می خواند و حافظه غیر مستقیم که آن را پایدار می خواند تفاوت قائل شد.جیمز

4

بسیاری از توضیحاتش را در باب ساختار حافظه بر پایه درون نگری ارائه کرد )روانشناسی شناختی سولسو، دکتر

.) ماهر 1311 ، صفحه 121

بنا به نظر جیمز حافظه اولیه چیزی مشابه اما نه همانند با آنچه اکنون حافظه کوتاه مدت خوانده می شود –

هیچگاه هوشیاری را ترک نمی کند و گزارش قابل اعتماد از رویدادهایی که به ادراک در می آید ارائه می کند.

جیمز حافظه پایدار را مسیرهایی می دانست که در بافت مغز آزمودنی حک شده اند و هیچ تاثری به رغم عدم

پیوند با تاثرات دیگر ، از آن پاک نمی شود ذهن های دیگر مثل ژلاتینی با هر تماسی به ارتعاش در می آیند اما

تحت شرایط عادی هیچگونه نشانه ای را به صورت دائمی حفظ نمی کنند ) 1129 ص 923 (. لذا حافظه ماهیت

دوگانه دارد. دائمی و گذرا، اما شواهد علمی چندانی در این مورد ارائه نشد به جز داده هایی غیر قابل اعتماد که

حاصل درون نگری بود. اما در 11 سال بعد ارتباط بین حافظه اولیه و ثانویه توسط واف و نورمن ) 1221 ( به

شکلی که در نمودار 9 آمده است، توضیح داده شد . در این مدل یک ماده کلامی به حافظه اولیه وارد می شود و

سپس ممکن است از طریق مرور ذهنی حفظ گردد یا فراموش شود. با مرور ذهنی یک ماده ممکن است به

حافظه ثانوی وارد شود و بخشی از حافظه دائمی آزمودنی را تشکیل دهد)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر

.) ماهر 1311 ، صفحه 122

شکل 2. مدل سیستمهای اولیه

و ثانویه. برگرفته از واف و نورمن

.)1691(

ساختار حافظه

بسیاری از نظریه پردازان حافظه به مدل ثنوی حافظه گرایش دارند. یکی از بدیلها برای مفهوم ثنوی حافظه

دیدگاهی است که مدعی وجود تنها یک انباره حافظه با فرآیندهای مختلفی است که در یک انباره واحد در

کارند. چندین مولف ساختار پذیرفته شده حافظه را که شامل حافظه کوتاه مدت و بلند مدت و نیز انباره های

پیش ادراکی مثل حافظه تصویری و صوتی را رد کرده اند و بیان می کنند که اطلاعاتی که در حافظه کوتاه

5

مدت پرداخته می شود متضمن بازشناسی عنصری توسط نوعی انباره بلند مدت است. مثلاً از آزمودنی خواسته

شود تا یک رشته از کلمات متوالی را به یاد بسپارد هر کلمه باید ابتدا بازشناخته شود تا در حافظه کوتاه مدت

ذخیره گردد. به عبارت دیگر حافظه کوتاه مدت برای انجام کار خود نیازمند نوعی پردازش توسط حافظه بلند

مدت است )روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 121 (. بنابراین ترتیب و توالی پردازش

اطلاعات از انباره پیش ادراکی 1 به حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت گمراه کننده است. با اینکه چنین

استدلالی معتبر می نماید اما به نظر می رسد این نویسندگان، مفهوم حافظه ثنوی را سرسری می گیرند. مفهوم

حافظه ثنوی چون دیگر مدلهای نظری در مورد ذهن به لحاظ نیاز علمی به سازمان دهی پیکره ای از یافته ها

در یک ساختار قابل فهم توسعه یافته است که هم به دقت نتایج حاصل از آزمایشات حافظه را تبیین می کند و

هم یک مفهوم سازی عملی از مشاهداتی فراهم می آورد که هدف آن تسهیل امر ارتباط میان دانشمندان است.

این ساختارهای فرضیه ای حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت از نظر فیزیکی، هسته های ثابتی فراتر از

هسته های ثابتی که برای عشق، تنفر و دلسوزی می شناسیم نیست بلکه انعکاس شیوه ای است که ما از طریق

آن اطلاعات مربوط به پدیده ها را بازشناسی می کنیم مدل ثنوی حافظه هر چند کامل نیست اما هنوز مفید می

نماید و با توجه به هدف مدلهای شناختی و در نبود مدلهای بهتر حذف آن بیشتر موجب اغتشاش می شود تا

. ) پالایش و تقویت حافظه)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 121

انباره های حافظه

عقل سلیم به ما می گوید دو نوع حافظه وجود دارد یکی کوتاه مدت و دیگری بلند مدت شواهد مربوط به دو

حالت حافظه نیز از مطالعات فیژیولوژیک بدست آمده. اشخاصی که به فراموشی ناشی از ضربه مغزی دچارند

اغلب هیچگونه خاطره ای از وقایع چند ثانیه قبل از ضربه ندارند این وضعیت که یاد زدودگی پس گستر کوتاه

خوانده می شود با از دست دادن حافظه برای رویدادهای طولانی تر که یاد زدودگی پس گستر طولانی خوانده

می شود فرق دارد زیرا در آن رویدادها بلافصل کاملاً فراموش می گردند در حالی که رویدادهای مقدم به ضربه

اغلب به مدت چند دقیقه تا چند ساعت حفظ می گردند.

به نظر می رسد که جزئیات رویدادهایی که درست قبل از رویداد فراموشی آور رخ می دهد به طور موقت در

حافظه ذخیره می شود ولی به حافظه دائمی انتقال نمی یابد شواهدی وجود دارد که فرضیه دو انباره حافظه را

تقویت می کند که این شواهد توسط باولی و ارینگتون ارائه شده است.

آنها آزمایشی ترتیب دادند که از دو گروه آزمودنی بهنجار و یاد زدوده خواستند به یادآوری آزاد ) یادآوری با هر

ترتیبی( فهرستی مرکب از ده کلمه که یا بلافاصله ارائه می شد یا پس از 31 ثانیه تاخیر بپردازند با وارد کردن

آزمودنی ها به انجام یک کار محاسباتی از مرور ذهنی در طول یادآوری همراه با درنگ ممانعت به عمل آمد

هنگامی که از آزمودنی خواستند پس از 31 ثانیه به کار یادآوری بپردازند کارکرد بیماران یاد زدوده به خوبی

1 Preperceptual Store

6

آزمودنی های بهنجار نبوده اما کارکردشان در یادآوری بلافصل همانند کار کرد گروه بهنجار بوده. این داده ها

شاهدی بر وجود دو انباره حافظه که با عوامل متعددی سر و کار دارند . یافته هایی نیز نشان می داد بیماران یاد

زدوده در شکل دهی LTM حافظه بلند مدت دچار مشکلند. اما از نظر STM سالم هستند.

پژوهش دیگری انجام گرفت در زمینه بیماران صرعی 1 اشخاصی که مورد عمل جراحی روانی 9 قرار گرفته بودند

)برداشتن هیپوکامپوس( نشان می دهد که هیپوکامپوس قدیمی مانع از انتقال اطلاعات جدید از حافظه کوتاه

مدت بیمار به حافظه بلند مدت او می شود.

اسکوایر و همکاران ) 1221 ( نظریه ای برای انباره های حافظه پیشنهاد کرده اند. تمایز بنیادی، بین حافظه های

آشکار و نا آشکار است )که به ترتیب آنها را خبری 3 و غیر خبری 4 نامیده اند(.حداقل چهار نوع حافظه نا آشکار

شناخته شده است که عبارتند از مهارتی، سرنخ دهی، شرطی شدن، و بعضی پدیده های غیر پیوندی )مانند

خوگیری به محرک تکراری(.

دو نوع حافظه آشکار وجود دارد که عبارتند از حافظه معنایی و حافظه شخصی.

STM

حافظه آشکار : شامل یادآوری هوشیارانه گذشته است به عبارت دیگر یادآوری آگاهانه چیزی یا رویدادی از

گذشته که در زمان و مکان معینی رخ داده است.

 شخصی :

1 Epileptic

2 Psychosurgury

3 Declarative

4 Nondeclarative

حافظه

نا آشکار

)غیر خبری(

آشکار

)خبری(

غیر پیوندی

شرطی شدن

سرنخ دهی

مهارتها

معنایی

شخصی

7

به پیشامدهای شخصی اطلاق می شود.

 معنایی :

به احکام کلی اطلاق می شود.

این محققان بیان می کنند که افراد مبتلا به یاد زدودگی در به خاطر سپردن اطلاعات شخصی دشواریهای جدی

دارند، در دانش عمومی خود نسبتاً بهنجارند.

حافظه نا آشکار : به صورت بهبود عملکرد در یک مهارت بدون یادآوری هوشیارانه آموزشهای مربوطه است یا

، نوعی از حافظه که در یادگیری مهارتها نقش دارد)زمینه روانشناسی هیلگارد، اتکینسون، دکتر براهنی 1311

.) صفحه های 311 و 312

حافظه در حیطه شناختی بزرگتر

با اینکه ساختار حافظه هنوز مبهم است اما مفید به نظر می رسد که عناصر فرضیه ای آن را بر طبق یک طرح

واره مفهومی بزرگتر، طرح واره ای شناختی کلی که ساختار حافظه را ترسیم می کند در نظر بگیریم. میزان

اطلاعاتی که توسط سیستم حسی ما قابل ردیابی است بیشمار است اطلاعاتی که برای ما جالب نیستند یا از

ظرفیت حفظ ما فراتر هستند، در سطوح STM پردازش می شوند و با پردازش مناسب چون سطوح STM

اطلاعات اندکی را پردازش می کند، برخی از این اطلاعات ممکن است در LTM ما نگهداری شود.

حافظه حسی تصویر حسی و امثالهم چیزی را ذخیره نمی کند به جز اینکه ما را مجبور می کند که چند صد

هزارم ثانیه را صرف فعالیت عصبی کنیم در واقع نگهداری موقت اطلاعات در اندامهای حسی را حافظه حسی

می گویند که به اتاق انتظار حافظه کوتاه مدت تشبیه شده است. STM قادر به نگهداری برخی اطلاعات است و

LTM تقریباً محدود به ظرفیت پردازش آن است. بنابراین حافظه کوتاه مدت STM یعنی ذخیره و پردازش

اطلاعات به مدت بسیار کوتاه و حافظه بلند مدت LTM یعنی ذخیره سازی اطلاعات به منظور استفاده از آنها

در آینده یا می توان گفت حافظه بلند مدت اطلاعات را برای همیشه نگهداری می کند. دیر پایی 1 حافظه در این

، 3 ساختار فرضیه ای توانمندی های اندوزش آن را باز می نماید )روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311

.) صفحه 913

مدلهای حافظه

واگ و نورمن

1 Longevity

8

اولین مدل رفتاری مدرن برای ترسیم گذرگاه حافظه و مدلی که با طرح حافظه اولیه نقطه شروع بسیاری از

نظریه های مدرن می باشد توسط واگ و نورمن تدوین و بسط و گسترش پیدا کرد) 1221 (. این نظریه حافظه

اولیه STM یا سیستم اندوزش کوتاه مدت 1 به عنوان امری مجزای از حافظه ثانویه یا LTM یا سیستم اندوزش

بلند مدت 9 در نظر گرفته می شود. واگ و نورمن مقوله های حافظه اولیه و ثانویه را از نظرات ویلیام جیمز

اقتباس کردند.

این مدل عنوان "جعبه هایی در سر را مطرح می کند" واگ و نورمن خصوصیات حافظه اولیه را (PM) به شکل

کمی ارائه دادند این سیستم اندوزش کوتاه ظرفیت محدودی دارد به طوری که فرض می شود زمانی که ظرفیت

اندوزش پایان می پذیرد جایگزینی عناصر قدیمی با عناصر جدید صورت می گیرد.

PM را می توانیم به عنوان بخشی اندوزش و شبیه یک قفسه بایگانی عمودی در نظر بگیریم که در آن اطلاعات

در یک شکاف ذخیره می شود و اگر همه شکاف ها پر شوند عنصر جدید جایگزین یک عنصر قدیمی می شود

که شکافی را اشغال کرده است.

واگ و نورمن با استفاده از یک فهرست 12 رقمی که برای آزمودنی با نرخ هر ثانیه یک رقم یا هر ثانیه چهار رقم

خوانده می شد سرنوشت عناصر را در PM پی گرفتند.

هدف از اینکار تعیین این بود که آیا فراموشی تابعی از تاخیر است یا دخالت در PM . آنها به این نتیجه رسیدند

که مداخله نسبت به تاخیر عامل موثرتری در فراموشی در PM می باشد.

سیستم واگ و نورمن توضیح می دهد که PM اطلاعات کلامی را نگاه می دارد و آماده یادآوری کلمه به کلمه

است و این مورد در مورد گفتگوهای معمولی ما نیز صدق می کند)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر

.) 911 و 912 ، 1311 ، صفحه های 914

اتکینسون شیفرن –

چارچوب این سیستم به این ایده استوار است که ساختارهای حافظه ثابت هستند و فرآیندهای کنترل متغیر.آنها

مفهوم دوگرای حافظه را که توسط واگ و نورمن بیان شده بود نپذیرفتند آنها به فرض سیستمهای فرعی در

درون STM و LTM پرداختند) 1221 (. بنابراین نظریه آنها کاملتر و پیچیده تر است. آنها بیان می کنند که

یک دیدگاه ساده نگر در باب حافظه آنقدر قوی نیست که بتواند پیچیدگیهای توجه مقایسه کنترل – – –

بازیابی انتقال از – STM به LTM تصویر سازی ذهنی رمزگذاری حافظه حسی و مانند آن را بپوشاند تنها راه

حل تقسیم و تفکیک بود یعنی مفهومی کردن خصیصه های حافظه و تدوین قواعد تجربی برای تمایز آنها در

مدل آنها . حافظه سه انباره دارد.

)1 ثبت حسی 3

1 Short Term Storage System

2 Long Term Storage System

3 Sensory Register

9

)2 انباره کوتاه مدت (STS)

)3 انباره بلند مدت (LTS)

در اینجا محرکی که بلافاصله در یک بعد حسی مناسب ثبت می شود یا محو می گردد یا برای پردازش بیشتر

انتقال می یابد. یکی از اجزاء کوچکتر ثبت حسی سیستم دیداری است که با اندوزش تصویری منطبق است و

ویژگی آن به خوبی تعریف شده است . این سیستم از لحاظ اطلاعات غنی و از نظر واپاشی سریع است.

اتکینسون و شیفرن تمایز مهمی بین مفهوم حافظه و انباره های حافظه قائل شدند آنها بیان کردند که اصطلاح

حافظه یعنی داده هایی که حفظ می شوند در حالی که انباره ناظر یک جزء ساختاری است که اطلاعات را در بر

می گیرد.

محور نظریه اتکینسون و شیفرن این مفهوم است که آزمودنی نوعی نظارت بر اطلاعات اعمال می کند که به

STS یا انباره کوتاه مدت وارد یا از آن خارج می گردد و همین جداسازی ساختار و نظارت است که مدل

اتکینسون و شیفرن را از دیگر نظریه های حافظه متمایز می سازد)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر

.) 911 و 911 ، 1311 ، صفحه های 912

سطوح یادآوری (LOR)

1211 ( مساله نحوه تعامل آزمودنی با مطالبی که باید ، یک روانشناس شوروی به نام پی . آی زینچینکو ) 1229

یاد گرفته شود و به حافظه سپرده گردد معرفی کرد. پی . آی بیان کرد که حافظه پذیری کلمات عمیقا تحت

تاثیر هدف آزمودنی در زمان ارائه مطالب قرار دارد.

تصور می شود که اهداف مختلف، سیستمهای متفاوت پیوند را فعال کنند چرا که آزمودنی ها جهت گیری

متفاوتی نسبت به مطالب دارند. این نظریه در آزمایشی مورد آزمون قرار گرفت. نتیجه بدست آمده همانطور که

زینچینکو می گوید سطوح یادآوری توسط هدف عمل مشخص می گردد)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر

.) ماهر 1311 ، صفحه 911

سطوح پردازش (LOP)

رمز گردانی مهمترین عنصر پردازش اطلاعات است. سطح پردازش توضیح دیگری برای حافظه های گوناگون

است، اطلاعاتی که پردازش نمی شوند تنها یک تاثر حسی موقتی از خود به جای می گذارند )حافظه حسی(

اطلاعاتی که فقط تکرار می شوند یعنی به طور سطحی پردازش می شوند برای چند ثانیه قابل دسترسی اند.

حافظه کوتاه مدت و اطلاعاتی که بیشتر پردازش می شوند به حافظه دراز مدت راه می یابند. اطلاعات در حافظه

دراز مدت نیز یکسان پردازش نمی شوند. برای نمونه اگر از یادگیرندگان خواسته شود تا یک کلمه را یاد بگیرند

و به یاد آورند ممکن است آن را به صورت سطحی پردازش کنند یعنی صرفاً به ویژگیهای ظاهری آن توجه

10

نمایند، در سطحی عمیقتر از پردازش ممکن است به تلفظ آن کلمه هم توجه نمایند و باز هم در سطح عمیقتر

ممکن است معنی کلمه را هم در نظر بگیرند، یعنی آن کلمه را به طور معنایی رمز گردانی کنند)روانشناسی

پرورشی، دکتر سیف سال 1311 ، صفحه 311 (. ایده کلی آن است که محرکهای ورودی در معرض مجموعه

هایی از تحلیل قرار می گیرند که بار دیگری تحلیل حسی شروع و به تحلیلهای عمیق تر، پیچیده تر، انتزاعی و

معنایی منتهی می گردد. اینکه یک محرک در مرحله سطحی یا عمیق پردازش شود منوط به ماهیت محرک و

زمان موجود برای پردازش است. عناصری که در یک سطوح عمیق پردازش می شوند نسبت به آنها که در سطح،

مورد پردازش قرار می گیرند کمتر فراموش می گردند)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه

.)919

شکل 3. فعالسازی حافظه در دو نوع خواندن

بنابر دیدگاه سطوح پردازش، حافظه اساساً تولید فرعی پردازش اطلاعات است و پایداری رد یکی از کنش های

مستقیم عمیق پردازش به شمار می آید تحلیلهای عمیق آنها که تداعی های ظریف را به کار می گیرند منجر به

.) ردهای حافظه قوی تر و پایدارتری می شوند)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 913

پردازش موازی در برابر پردازش متوالی

پردازش موازی به پرداختن هم زمان به چند عملیات اشاره دارد در مورد حافظه کوتاه مدت گویه های ذخیره

شده در حافظه کوتاه مدت به طور یکجا، نه به صورت هر زمان یک گویه، بازیابی می شوند)روانشناسی –

.) شناختی استِرنبِرگ، خرازی و حجازی 1311 ، صفحه 923

پردازش متوالی به عملیاتی اشاره دارد که یکی پس از دیگری انجام می گیرد. به بیان دیگر در تکلیف یادآوری

ارقام، ارقام به جای بازیابی یکباره به صورت متوالی بازیابی می شوند)روانشناسی شناختی استِرنبِرگ، خرازی و

.) حجازی 1311 ، صفحه 924

11

پردازش فراگیر در برابر پردازش خود پایانی

فرض کنید پردازش اطلاعات به صورت متوالی انجام گیرد لذا دو راه برای دسترسی به محرکها وجود دارد :

پردازش فراگیر و پردازش خود پایانی. پردازش متوالی فراگیر به این معناست که آزمودنی همیشه ارقام آزمون را

در برابر همه ارقام مجموعه مثبت وارسی می کند، حتی اگر در میانه مسیر به این نتیجه دست یابد که انطباق

وجود دارد. پردازش متوالی خود پایانی که آزمودنی رقم آزمون را تنها در برابر ارقامی که برای پاسخ به آنها نیاز

.) دارد وارسی می کند )روانشناسی شناختی استِرنبِرگ، خرازی و حجازی 1311 ، صفحه 921

سطوح پردازش در برابر پردازش اطلاعات

نظریه های پردازش اطلاعات معمولاً بر ساختار و مرور ذهنی ابقاگر تاکید می کنند، در حالی که دیدگاه سطوح

، پردازش بر پردازش و مرور ذهنی بسط دهنده پای می فشارد)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311

.) صفحه 991

اثر خود ارجاع (SRE)

راجر کوئیپر و کیوکر نشان دادند که خود ارجاع یک متغیر روشی نیرومند است، مفهوم سطوح پردازش صراحت

بیشتری یافت. آنها از آزمودنی ها خواستند فهرستی مرکب از چهل صفت را در یکی از چهار تکلیفی که فرض

می شد به لحاظ عمق یا غنای معنایی فرق می کنند مورد ارزشیابی قرار دهند تصور می شد که کلماتی که در

خلال درجه بندی عمیق تر رمز گذاری می شوند بهتر از کلماتی یادآوری می گردند که رمز گذاری سطحی شده

اند پس از آنکه آزمودنی ها کلمات را درجه بندی کردند از آنها خواسته شد تا کلماتی را که درجه بندی شده

بودند مورد یادآوری آزاد قرار دهند. یادآوری کلمات که از لحاظ ساختاری درجه بندی شده بودند در ضعیف

ترین مرتبه قرار داشت و در مراتب بعد به ترتیب، درجه بندی معنایی و آوایی قرار داشت. درجه بندی خود

ارجاع به بهترین وجه یادآوری گردید. به طور کلی تعبیر و تفسیر SRE بر اساس این بوده است که وقتی

آزمودنی درگیر خود ارجاع می شود. امکان دارد یک رد ظریف حافظه ایجاد کند، زیرا که دانش در مورد خود –

.) یک ساختار بسیار بسط یافته است)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه های 911 و 911

مرور ذهنی و LOP

12

کریک و اتکینز ) 1213 ( یک آزمایش هوشمندانه ترتیب دادند تا پیش بینی نظریه جعبه ها )مرور ذهنی در

STM ( به انتقال اطلاعات به حافظه بلند مدت منتهی می گردد را در مقابل نظریه سطوح که پردازش عمیق

پیش از مرور ذهنی در STM به حافظه دائمی تر رهنمون می شد آزمون نمایند.

آشکار شد که یک ماده هر چه بیشتر در STM نگاهداری شود بیش از ماده ای که مدت کوتاه تری نگاهداری

.) می گردد مورد مرور ذهنی قرار می گیرد)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 911

مرور ذهنی نگهداری 1 موجب بهبود حافظه نمی شود. این نتیجه گیری در نقطه مقابل نظریه دوگرا در باب

حافظه می باشد که مدعی است مرور ذهنی به انتقال اطلاعات از انباره کوتاه مدت یا از میانگیر مرور ذهنی به

انباره بلند مدت تر، اثر دارد. لازم به ذکر است که گرچه تکرار یا مرور ذهنی به انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه

مدت به حافظه بلند مدت کمک می کند اما این فرآیند از سایر فرآیندها در انتقال اطلاعات کم اثرتر است حتی

در میان نظزیه پردازان یادگیری بر سر اینکه تکرار به تنهایی و بدون ربط دادن مطالب جدید با مطالب قبلاً

آموخته شده می تواند موجب اندوزش اطلاعات در حافظه دراز مدت باشد یا نه، اختلاف نظر وجود دارد

)ارمرود 9 1221 ، روانشناسی پرورشی، دکتر سیف سال 1311 ، صفحه 311 ، نظریه های یادگیری، دکتر ،

.) هرگنهان، دکتر سیف 1313 ، صفحه 413

تالوینگ

تالوینگ حافظه را یک سیستم چندگانه می داند که مستلزم سیستمها و اصول است.

تالوینگ 1692 حافظه را به سه نوع تقسیم می کند : حافظه اپیزودیک)رویدادی( ، معنایی و روندی

)روشی(

حافظه اپیزودیک)رویدادی(

منظور از حافظه رویدادی خاطرات ما از تجارب شخصی خودمان است نوعی فیلم ذهنی از آنچه دیده ایم یا

شنیده ایم )اسلاوین ، 1221 صفحه 131 ، نظریه های یادگیری، دکتر هرگنهان، دکتر سیف 1313 ، صفحه

.)414

اطلاعات مربوط به رویدادها و اپیزودهای از لحاظ زمانی موقت و روابط بین آنها را گرفته و ذخیره می کند. لذا

خاطره یک تجربه خاص دیدن دریا، اولین بوسه، رفتن به یک رستوران خوب چینی رویدادهای اپیزودیک –

حافظه را تشکیل می دهند)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 999 (. به سخن دیگر حافظه

1 Maintenance Rehearsal

2 Ormrod

13

رویدادی شامل اتفاقاتی است که در زندگی ما رخ داده و به زمان و مکان خاصی وابسته اند)روانشناسی پرورشی،

.) دکتر سیف سال 1311 ، صفحه 311 ، نظریه های یادگیری، دکتر هرگنهان، دکتر سیف 1313 ، صفحه 414

حافظه اپیزودیک کاملاً مستعد تغییر و از دست رفتن است اما شکل دهی بر اساس بازشناسی رویدادهایی )مثلاً

مردم و مکانهایی که فرد در گذشته با آن مواجه شده است نقش مهمی به عهده دارد این خاطرات فاقد چنان

ساختار رسمی است که ما به دیگر اطلاعات یعنی آنها که در حافظه معنایی ذخیره می گردند تحمیل می –

کنیم)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 999 (. تصاویر 1 ذهنی در حافظه رویدادی نقش

مهمی ایفا می کنند همچنین سرنخها یا نشانه های مربوط به زمان و مکان به ما کمک می کنند تا اطلاعات را از

این بخش حافظه باز یابیم )روانشناسی پرورشی، دکتر سیف سال 1311 ، صفحه 311 ، نظریه های یادگیری،

.) دکتر هرگنهان، دکتر سیف 1313 ، صفحه 414

حافظه معنایی

چنان که از نامش بر می آید معانی ذخیره می شوند نه کلمات یا ویژگیهای دستوری آن جمله را، اطلاعات

موجود در حافظه معنایی عموماً به صورت گزاره 9 و طرحواره 3 ذخیره می شوند. گزاره کوچکترین واحد اطلاعاتی

است و می توان آن را درست یا غلط نامید، گزاره برای بازنمایی یا معرفی واحدهای کوچک معنی مناسبند، اما

زمانیکه بازنمایی مجموعه های بزرگتری از دانش سازمان یافته مورد نظر است گزاره چندان کار ساز نیست، برای

مجموعه های بزرگ دانش از طرحواره استفاده می شود. طرحواره یک ساختار انتزاعی است که معرف اطلاعات

ذخیره شده در حافظه است )روانشناسی پرورشی، دکتر سیف سال 1311 ، صفحه 311 ، نظریه های یادگیری،

دکتر هرگنهان، دکتر سیف 1313 ، صفحه های 414 و 411 (. حافظه معنایی در واقع حافظه کلمات مفاهیم

قواعد و ایده های مجرد است و برای استفاده از زبان ضروری است.

حافظه معنایی خصوصیات قابل درک درون دادها را ثبت نمی کند بلکه بیشتر ارجاعات شناختی نشانه های

.) درون داد را حفظ می نماید)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 999

حافظه اپیزودیک و معنایی نه تنها از جهت محتوا بلکه از نظر میزان دچار شدن فراموشی با هم متفاوت هستند.

اطلاعات در حافظه اپیزودیک به سرعت از دست می رود و اطلاعات جدید وارد می شود. فرآیند بازیابی خود

بخشی از جریان اطلاعات در حافظه اپیزودیک می باشد)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه

.)993

حافظه روندی 4 )روشی(

1 Images

2 Proposition

3 Schema

4 Procedural Memory

14

حافظه روندی یا روشی مربوط به چگونگی انجام امور به ویژه فعالیتهای فیزیکی یا جسمانی مانند بازیهای

ورزشی را حافظه روندی یا روشی می نامند. حافظه روشی با پائین ترین شکل حافظه، ارتباط بین محرکها و

پاسخها را حفظ می کند. به عنوان نمونه اگر ما مدتی طولانی دوچرخه سواری نکرده باشیم، به محض اینکه

شروع به اینکار بکنیم محرکها پاسخها را فرا می خوانند. وقتی دوچرخه به سمت چپ خم می شود یک )محرک(

ما به طور غریزی وزن خود را به سمت راست می دهیم تا تعادلمان را حفظ نمائیم )پاسخ( )صفحه 141 ( به

همین سبب است که هرچه یک عمل بیشتر تکرار شود حالت خودکارتر بیشتری به خود می گیرد. به طور

خلاصه حافظه روندی به دانستن چگونه انجام دادن یک عمل گفته می شود.

الگوی مراحل سه گانه تشکیل حافظه

) شکل 4. الگوی مراحل سه گانه تشکیل حافظه )روانشناسی عمومی، دکتر گنجی 1396 ، صفحه 192

اطلاعات ابتدا به حافظه حسی وارد می شود بعد به حافظه کوتاه مدت می رود و اگر تکرار شود در آنجا باقی می

ماند)شکل 4(. تکرار یا مرور ذهنی موجب نگهداری مطالب در حافظه کوتاه مدت می شود، افزون بر این تکرار و

مرور ذهنی به انتقال مطالب از حافظه کوتاه مدت به حافظه دراز مدت کمک می کند. در مرحله بعدی اطلاعات

به حافظه بلند مدت می رود عامل مهم انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه دراز مدت ایجاد یک نوع

تداعی یا رابطه بین اطلاعات جدید و اطلاعات قبلی موجود در حافظه دراز مدت است به سخن دیگر باید بین

اطلاعات جدید و اطلاعات قبل نوعی رابطه معنی دار برقرار گردد. آنچه به ذخیره سازی یک مطلب در حافظه

دراز مدت کمک می کند معنی آن است نه شکل ظاهری اش . خلاصه اینکه تکرار و مرور ذهنی اطلاعات سبب

15

نگهداری آن در حافظه کوتاه مدت می شود ولی برای آن که این اطلاعات وارد حافظه دراز مدت شوند بهتر است

علاوه بر تکرار، آنها را دسته بندی و سازمان دهی کنیم و با اطلاعاتی که از قبل در حافظه دراز مدت موجودند

ربط داد. اطلاعاتی که در حافظه بلند مدت ذخیره شده است باید به حافظه کوتاه مدت برگردد تا دوباره قابل

.) استفاده باشد)روانشناسی پرورشی، دکتر سیف سال 1311 ، صفحه های 312 و 311

 سه مبحث مهم در زمینه حافظه توجه روانشناسان را به خود جلب کرده است :

.1 مراحل حافظه :

رمز گردانی )پروردن به حافظه و نواحی نیمکره چپ فعالتر( اندوزش )نگهداری در حافظه( و بازیابی –

)فراخوانی از حافظه و نواحی نیمکره راست مغز فعالتر است(

.2 ذخیره سازی کوتاه مدت یا بلند مدت اطلاعات

.3 .) ذخیره سازی انواع اطلاعات)شکل 1

سپردن به حافظه نگهداری در حافظه فراخوانی از حافظه

) شکل 1. سه مرحله حافظه)زمینه روانشناسی هیلگارد، اتکینسون، دکتر براهنی 1331 ، صفحه 231

حافظه ساختارها و فرآیندها

در این قسمت به بحث درباره داده های گرد آمده توسط محققان که کوشیده اند مسائل مربوط به ساختارها و

فرآیندهای حافظه را حل کنند خواهیم پرداخت. حافظه کوتاه مدت را می توان حافظه هوشیار آدمی دانست زیرا

ما از تمام محتوای آن آگاه هستیم و هر یک از اطلاعات موجود در این حافظه را می توانیم به سادگی به یاد

آوریم و بر اساس آن پاسخ دهیم هرگونه اطلاعاتی که بخواهیم مورد استفاده قرار دهیم ابتدا باید آن را به حافظه

کوتاه مدت بفرستیم یعنی اطلاعات موجود در حافظه درازمدت نیز برای تبدیل به پاسخ باید ابتدا وارد حافظه

کوتاه مدت بشود )روانشناسی پرورشی، دکتر سیف سال 1311 ، صفحه 313 (. به عبارتی دیگر بین گیرنده که

هزاران هزار محرک را از محیط گردآوری می کند و )انباره عظیم اطلاعات و دانش( یعنی حافظه بلند مدت

(LTM) یک ساختار فرضی وجود دارد که حافظه کوتاه مدت خوانده می شود و هرچند به لحاظ ظرفیت

محدود است اهمیت فراوان دارد. ظرفیت حداقل اندوزش آن با ظرفیت پردازش محدودش همساز

رمزگردانی

اندوزش

بازیابی

16

است)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 992 (. حافظه کوتاه مدت را گاه حافظه فعال 1 نیز

می نامند زیرا این حافظه با اطلاعاتی که در ذهن به صورت فعال وجود دارند و در حال فعالیت برای انتقال به

حافظه دراز مدت هستند سر و کار دارد. اطلاعات برای مدت بسیار کوتاهی )حداکثر 31 ثانیه( در حافظه کوتاه

مدت باقی می ماند و اگر تکرار نشود فراموش می گردد و این فراموشی بسیار مفید است زیرا اگر این فراموشی

روی نمی داد ذهن با انبوهی از اطلاعات غیر ضروری انباشته می شد)روانشناسی پرورشی، دکتر سیف سال

.) 1311 ، صفحه های 313 و 314

در حال حاضر ما فکر می کنیم که STM یک انباره گذراست که می تواند میزان کمی اطلاعات را نگاه داردو

قادر است اطلاعات را انتقال دهد و از آن در تولید پاسخ استفاده کند)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر

.) 1311 ، صفحه 931

به رغم پذیرش گسترده واقعیت STM به عنوان یک سازه روانشناختی جدا و متمایز برخی داده های حاصل از

آزمایشهایی که از STM حمایت می کنند آن را به صورت یک انباره واحد حافظه و در زمینه سطوح پردازش

توصیف کرده اند.

ظرفیت STM

میزان اطلاعاتی که در STM ذخیره می شود در مقایسه با میزان بالای اطلاعاتی که در LTM قابل ذخیره

سازی است بسیار اندک است. هامیلتون چنین می گوید " اگر دانه های تسبیح را بر زمین بریزیم مشکل می

توانیم در یک نظر 2 یا حداکثر 1 مهره را بدون آنکه قاطی کنید ببینید".

شواهد اولیه در باب ظرفیت STM ابتدا توسط ویلیام هامیلتون )یکی از فلاسفه قرن 12 ( و سپس در سال

.) 1111 توسط جاکوبز ارائه شد)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 933

سر ویلیام هامیلتون.

ظرفیت STM

1 Working Memory

17

به نظر می رسد که حافظه بلافصل محدود به هفت واحد است. پژوهشگران یادگیری گنجایش این حافظه را به

7±2 1 یعنی 2 ماد اطلاعاتی را در + ماده اطلاعاتی برآورد کرده اند. بعضی افراد می توانند در یک زمان 9

حافظه کوتاه مدت خود نگهداری نمایند در حالیکه بعضی دیگر قادر به حفظ تنها 1 9 یعنی 1 ماده اطلاعاتی -

هستند. ما می توانیم یک شماره تلفن 1 رقمی را بعد از نگاه کردن به دفتر تلفن و تا رسیدن به تلفن و گرفتن

آن شماره در حافظه نگهداریم، اما اگر قرار باشد دو شماره 1 رقمی را با هم حفظ کنیم این کار از عهده حافظه

ما بر نخواهد آمد زیرا دو شماره 1 رقمی برابر است با 14 ماده اطلاعاتی که فراتر از گنجایش حافظه کوتاه مدت

.) ماست)روانشناسی پرورشی، دکتر سیف سال 1311 ، صفحه 314

STM و تقطیع

تقطیع عبارت است از دسته بندی اطلاعات به واحدها یا قطعه های کمتر، یک قطعه شامل گروهی از ماده های

اطلاعاتی به هم مرتبط است. برای این منظور باید از اطلاعات موجود در حافظه دراز مدت استفاده کنیم. یعنی با

توجه به آنچه که قبلاً آموخته و به حافظه دراز مدت سپرده ایم اطلاعات زیادی را که فراتر از حد گنجایش

حافظه کوتاه مدت ما هستند دسته بندی کنیم و پس از دسته بندی کردن به یاد بسپاریم. برای مثال اگر

بخواهیم این حروف را ا م ش ر ا د ه گ ن ا د خ چند ثانیه پس از دیدن آنها از حفظ بگوئیم قادر به انجام این

کار نخواهیم بود زیرا تعداد آنها ) 19 حرف( از گنجایش حافظه کوتاه مدت ما بیشتر است اما اگر با استفاده از

اطلاعات موجود در حافظه دراز مدت به یاد بیاوریم که این حروف به طور معکوس کلمات خدانگهدار شما )سه

قطعه( را شامل می شود آن گاه به راحتی می توانیم آنها را حفظ و تکرار نماییم. سپس باید گنجایش حافظه

کوتاه مدت را به جای 7±2 ماده 7±2 قطعه بدانیم)روانشناسی پرورشی، دکتر سیف سال 1311 ، صفحه

.) های 314 و 311 و نظریه های یادگیری، دکتر هرگنهان، دکتر سیف 1313 ، صفحه های 411 و 419

میلر ) 1212 ( به توصیف نحوه رمزگذاری مواد در STM پرداخت او مدلی از حافظه را فرض کرد که در آن هفت

واحد اطلاعات قابل نگاه داری است. طبق این مدل حتی اگر ظرفیت حافظه بلافصل ما به هفت واحد اطلاعاتی

محدود باشد تقطیع ) یا رمزگذاری واحدهای تک در واحدهای بزرگتر ( ظرفیت ما را بسیار افزایش می دهد. در

نظر میلر این نوع رمزگذاری زبانی " رگ حیاتی" فرآیند تفکر محسوب می شود. به هر حال قطعه بندی از آنجا

حائز اهمیت است که میزان اطلاعاتی را که از طریق STM پردازش می گردد توصیف می کند. در صورتی که

STM به هفت واحد محدود باشد تنگنایی در مسیر توالی پردازش اطلاعات ایجاد می کند. ظرفیت STM

ممکن است محدود به هفت واحد باشد ولی چگالی اطلاعات در یک واحد سیار متغیر است)روانشناسی شناختی

.) سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 934

رمزگردانی اطلاعات در حافظه STM

18

برای رمز گردانی اطلاعات در حافظه فعال نخست باید توجه ما بر آن اطلاعات متمرکز شود. از آنجا که توجه

امری انتخابی است آنچه انتخاب شود، به حافظه فعال راه می یابد. بخش عمده آنچه در معرض حواس قرار می

گیرد هرگز حتی به حافظه فعال راه نمی یابد و مسلماً برای بازیابی بعدی نیز در دسترس نتواند بود. در واقع

بخش عمده ناتوانی حافظه ناشی از فقدان توجه است)زمینه روانشناسی هیلگارد، اتکینسون، دکتر براهنی

.) 1311 ، صفحه 911

رمز شنیداری 1

یکی از بهترین شیوه های تمییز بین دو چیز آن است که آنها را در شرایط مشابهی قرار دهیم و پیامدها را

ارزشیابی کنیم به نظر می رسد که STM به وسیله یک رمز غیر شنیداری مثلاً دیداری ردیابی شده باشد. با

اینکه شواهد جدید دال به نوعی همپوشی در رمزهاست اما رمزگذاری مسلط اطلاعات در STM شنیداری

.) است)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 931

در واقع به هر شکلی که اطلاعات ارائه شود، اندوزش در STM شنیداری می نماید)روانشناسی شناختی سولسو،

.) دکتر ماهر 1311 ، صفحه 932

رمز دیداری فضایی –

وقتی بخواهیم مواد غیر کلامی را در حافظه بیندوزیم رمز دیداری اهمیت بیشتری می یابد. رمز دیداری –

فضایی اطلاعاتی را برای مدتی کوتاه به طور رمز دیداری فضایی ذخیره می کند. برخی از شواهد ناظرند بر اینکه

شاید STM اطلاعات معنایی را نیز رمز گذاری نماید.

پوستر 9 و کلیه 3 ابراز می دارند که حداقل گاه به گاه اطلاعات در STM به طور دیداری رمز گردانی می شود.

آنها در آزمایشات متعدد خود به این نتیجه رسیدند که انطباق حداقل تا حدی براساس رمز فیزیکی یا دیداری

، انجام شده بود. این مزیت تنها طی دوره کوتاهی باقی می ماند)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311

.) صفحه های 931 و 932

حد پردازش اطلاعات در STM در آزمایشی توسط سولسو و شورت ) 1212 ( نشان داده شد. پژوهش براساس

این فرض انجام گرفت که رنگها در حافظه کوتاه مدت حداقل در سه شکل متمایز ارائه می شوند. یک رمز

فیزیکی است )مثلاً رنگ قرمز( دیگری نام رنگ است )مثلاً قرمز( و سومی رمز مفهومی است.)مثلاً همبسته رنگ

قرمز خون( –

1 Auditory

2 Poster

3 Keele

19

همانطور که می توان انتظار داشت زمان واکنش برای انطباق رنگ با رنگ سریعتر از رنگ با نام آن یا همبسته

اش در حالتی بود که هیچگونه تاخیری بین ارائه محرکها وجود نداشت.

این آزمایشها مدعی اند که پردازش اطلاعات در انباره کوتاه مدت از طریق نوعی پردازش موازی محرک انجام

.) می گیرد )روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 941

رمز معنایی

، رمزهای معنایی رمزهایی هستند که به معنی مربوط می شوند)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311

. ) صفحه 944

بازنمایی ذهنی مطالب کلامی در حافظه دراز مدت نه شنیداری است نه دیداری بلکه مبتنی به معنای آن مطالب

است. رمز گردانی معنایی حتی در حفظ مطالبی مانند واژه های مجزا و تا وابسته به یکدیگر صورت می گیرد.

رمزگردانی معنایی در به یاد سپردن مطالب در زندگی روزمره بسیار رایج است. یکی از بهترین شیوه ها برای

افزایش پیوندها بسط معنای مطالب در ضمن رمز گردانی آنهاست)زمینه روانشناسی هیلگارد، اتکینسون، دکتر

.) براهنی 1311 ، صفحه 924

هرچه رمز گردانی معنا عمیقتر و گسترده تر باشد به خاطر سپردن بهتر می شود.

بنابراین به خاطر سپردن نکته در کتاب درسی وقتی آسانتر است که به جای تمرکز به واژه ها به معنای مطالب

تمرکز شود و هر چه معنای مطلبی را در ذهن خود عمیقتر و گسترده تر بسط دهید. یادآوری بعدی آن آسانتر

خواهد بود.

کنش تقدم و تاخر در یادآوری مطالب

همانطور که می دانید مواد اخیرتر آسانتر به یاد می آیند )اثرات تاخر( مواد دورتر بصورت ضعیفتری یادآوری می

شوند و دورترین مواد بهتر به یاد می آیند )تقدم( چنین اطلاعاتی را مفهوم حافظه دوگانه همساز و هماهنگ - -

است.

بازیابی در حافظه فعال

بازیابی مستلزم نوعی جستجو در حافظه فعال است که طی آن ماده ها یک به یک بررسی می شوند. این

جستجو ظاهراً با سرعت 41 هزارم ثانیه برای هر ماده عمل می کند. سرعتی فراتر از آنکه آدمی بتواند از آن آگاه

شود. بازیابی هر ماده از حافظه فعال ممکن است بستگی به این داشته باشد که فعال شدگی آن ماده به سطح

بحرانی رسیده یا نه.آزمودنی هنگامی وجود ماده آزمون را در حافظه فعالش تائید می کند که فعال شدگی بالاتر

از سطح بحرانی باشد.البته هر چه تعداد ماده در حافظه فعال بیشتر باشد میزان فعال شدگی هر ماده کمتر

خواهد شد.

20

حافظه فعال نه تنها در حل مساله های عددی بلکه در حل انواع مساله های پیچیده نیز دست اندر کار است. از

زمره این مسائل قیاسهای هندسی که گاهی در آزمونهای هوش نیز به کار می رود)زمینه روانشناسی هیلگارد،

، اتکینسون، دکتر براهنی 1311 ، صفحه 929 و زمینه روانشناسی هیلگارد، اتکینسون، دکتر براهنی 1311

.) صفحه های 921 و 929

حافظه دراز مدت 1

حافظه تمامی عمر ما حافظه دراز مدت نام دارد این حافظه هر آنچه را که ما در طول زندگی می آموزیم در خود

جای می دهد )روانشناسی پرورشی دکتر سیف صفحه 311 (. به عبارت دیگر حافظه دراز مدت با اطلاعاتی سر و

کار دارد که از چند دقیقه تا یک عمر باید در حافظه نگهداری شود)زمینه روانشناسی هیلگارد، اتکینسون، دکتر

براهنی 1311 ، صفحه 924 (. کنش اصلی STM ناپایدار است در حالی که توانایی ما برای برخورد با گذشته و

استفاده از آن اطلاعات برای درک و فهم زمان حال از کنش های LTM محسوب می شود. به یک معنی

LTM به ما امکان می دهد تا جریان بی توقف تجربه بلافصل را درک کنیم. در LTM اطلاعات آشکار رمز

شنیداری دیداری و معنایی به خود می گیرند )روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه های –

.) 911 و 919

بازیابی از حافظه دراز مدت

دشوار است که بتوان اندوزش را از پدیده بازیابی تفکیک کرد. در مطالعه حافظه آزمودنیها برای فهرستهایی از

واژه های مقوله بندی شده مورد آزمایش قرار گرفتند)تالوینگ و پیرستون، 1222 (. آزمون یادآوری از دو طریق

انجام شد در شرایط یادآوری آزاد و در شرایط یادآوری نشانه دار نتیجه مهم آن بود که یادآوری نشانه دار به طور

متوسط خیلی بهتر از یادآوری آزاد بودو معلوم شد که ناکامی در حافظه عمدتاً ناشی از ناتوانی در بازیابی است و

نه اندوزش)روانشناسی شناختی استِرنبِرگ، خرازی و حجازی 1311 ، صفحه 922 (. بازیابی یعنی بازگشت

محتوای حافظه بلند مدت به حافظه کوتاه مدت وقتی می گوییم مثلاً فلانی حافظه خوبی دارد منظور این است

که می تواند اطلاعات موجود در حافظه بلند مدت را به حافظه کوتاه مدت بیاورد و مورد استفاده قرار دهد. برای

بازیابی اطلاعات موجود در حافظه می توان از راهبردهای بازشناسی یا یادآوری استفاده کرد. در بازشناسی

محرک را در پیش رو داریم و در ذهن خود به کند و کاو می پردازیم تا ببینیم همان محرک قبلاً اثری از خود بر

جای گذاشته است یا نه. مثلاً در پاسخگوئی به سوالات چند گزینه ای از همین روش استفاده می کنیم. اما در

یادآوری، محرک در جلو چشم نیست بلکه می خواهیم آن را در ذهن خود پیدا کنیم.

1 Long – term Memory

21

مثلاً شخصی را در کوچه می بینید و مطمئن می شوید که او را قبلاً دیده اید برای آن که مشخص شود واقعاً او

را می شناسید از بازشناسی استفاده می کنید. اما زمانی که می خواهید اسم آن شخص را به یاد بیاورید، راهبرد

بازیابی دیگری که دشوارتر است و یادآوری نامیده می شود به کار می برید. این دو راهبرد اجازه می دهند تا

بتوانیم حافظه را اندازه بگیریم راه سومی نیز وجود دارد که به وسیله آن می توان حافظه را اندازه گرفت و آن

روش باز آموزی است. هر باز آموزی سریعتر از یادگیری اول صورت می گیرد و تفاوت آنها صرفه جویی در

بازآموزی است. صرفه جویی در بازآموزی نشان می دهد که حافظه بلند مدت هرگز به صفر نمی

.) رسد)روانشناسی عمومی دکتر گنجی صفحه 112

اندوزش در حافظه دراز مدت

پژوهش درباره اندوزش حافظه دراز مدت عمدتاً در سطح زیست شناختی بوده و پژوهشگران در زمینه شناخت

مبانی عصب کالبد شناختی 1، تحکیم حافظه پیشرفتهای قابل توجهی داشته اند. ساختارهای مغزی مهمی که در

اندوزش دخیل هستند هیپوکامپ و آن بخش از قشر مخ است که هیپوکامپ را در برگرفته است )شامل قشر

بخشهای درونی 9 و پیرامونی( مغز بویایی )قشر کناری هیپوکامپ 3 که در تبادل اطلاعات بین هیپوکامپ و دیگر

بخشهای قشر مخ دست اندر کارند(..به نظر می رسد هیپوکامپ در تحکیم حافظه نقش " سامانه مرکزی 4 " را

داشته باشد به این معنا که وجوه گوناگون هر خاطره را که در بخشهای جداگانه مغز ذخیره شده اند به هم پیوند

می دهد.

در حالی که در انسان زوال کامل حافظه فقط وقتی روی می دهد که هیپوکامپ و قشر مخ پیرامون آن هر دو

آسیب دیده باشند. آسیب فقط به هیپوکامپ می تواند منجر به اختلال شدید حافظه گردد)زمینه روانشناسی

.) هیلگارد، اتکینسون، دکتر براهنی 1311 ، صفحه های 921 و 922

سازماندهی 1

شاید مهمترین فرض در باب LTM آن است که اطلاعات در آن به شیوه ای منظم سازماندهی می شود این

فرض چنان مورد قبول واقع شده است که محققان به ندرت این سوال را مطرح می کنند که "آیا اطلاعات در

LTM سازمان یافته است؟" بازیابی خیالی LTM ناظر است بر اینکه در آن مواد به شیوه ای شبیه به یک

شبکه تلفنی پیچیده به هم پیوند می خورند. بازیابی اطلاعات خاص به وسیله ورود به شبکه رخ می دهد که قادر

به فراخوانی دیگر اطلاعات مربوط تا زمانی است که اطلاعات مطلوب حاصل شود. این شبکه اطلاعات بهم وابسته

1 Neuroanatomical

2 Enthorhinal

3 Parahippocampal

4 Cross – Referencing System

5 Organization

22

و مرتبط پیش از آنچه تصور می شود پیچیده است. در هر مورد، شیوه یادآوری اطلاعات عمومی ناظر است بر

اینکه LTM .) سازمان یافته است)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 913

سازماندهی بهترین شیوه یادگیری مطالب پیچیده و مفصل است. ناگفته پیداست، مطالبی که سازمان یافته

هستند از مطالبی که پراکنده و نامرتبط اند سریعتر آموخته می شوند و آسانتر به یاد می آیند. بنابراین اگر

بتوانیم مقدار زیادی اطلاعات را سازمان دهیم بهتر قادر به اندوزش و بعداً بازیابی آن خواهیم بود. سازماندهی

مطالب می توانند بسیار ساده یا خیلی پیچیده صورت پذیرند با این حال ویژگی مشترک همه آنها این است که

بر شناخت ما از شباهتها و تفاوتها استوارند. بنا بر گفته لفرانسوا) 1221 ( یکی از مهمترین روشهایی که ما انسانها

برای کسب معنی از تجارب مختلف مورد استفاده قرار می دهیم این است که عناصر مشترک میان تجارب

مختلف را انتزاع می کنیم و بدینوسیله به مفاهیم یا اندیشه هائی که قادر به یادگیری و یادآوری آنها هستیم

دست می یابیم.

سنگ آهکی یاقوت کبود برنز آلومینیوم طلای سفید

گرانیت زمرد فولاد مس نقره

تخته سنگ یاقوت سرخ برنج سرب طلا

و غیره و غیره و غیره و غیره و غیره

شکل 9. سازمان بندی کانی ها به صورت سلسله مراتبی برای بهبود یادگیری و یادآوری

در آزمایش معروفی که برای تعیین تاثیر سازمان مطالب بر یادگیری و یادآوری انجام گرفت)باور 1 ، کلارک 9 ،

لسگولد 3 و وینزنز 4 1222 (، از آزمودنی ها که دانشجویان دانشگاه بودند خواسته شد تا 119 کلمه مربوط به ،

کانی ها را که در فهرست های جداگانه ای به آنان ارائه شد حفظ کنند. به یک گروه از آزمودنی ها )گروه

آزمایشی( کلمات به صورت سلسله مراتبی و سلزمان یافته، نظیر شکل 2 نشان داده شد، به آزمودنی های گروه

دیگر)گروه گواه( کلمات به طور درهم و تصادفی ارائه شد. نتایج این آزمایش نشان داد که میزان یادآوری گروه

1 Bower

2 Clark

3 Lesgold

4 Winzenz

کانی ها

سنگ ها

فلز ها

سنگ های ساختمانی

سنگ های قیمتی

آلیاژها

فلزهای معمولی

فلزهای کمیاب

23

آزمایشی که کلمات را به صورت سازمان یافته دریافت کردند، نسبت به میزان یادآوری گروه گواه که کلمات را

در فهرست تصادفی کلمات آموختند، بسیار بیشتر بود. تعداد کلماتی که گروه آزمایشی توانست به یاد آورد

متجاوز از سه برابر) 21 درصد کل کلمات( تعداد کلماتی بود که گروه گواه به یاد آورد) 12 درصد کل کلمات(

)نظریه های یادگیری، دکتر هرگنهان، دکتر سیف 1313 ، صفحه 411 و 412 و روانشناسی پرورشی، دکتر سیف

. ) 313 و 314 ، سال 1311 ، صفحه های 319

سه عامل در مرحله رمزگردانی احتمال بازیابی اطلاعات را افزایش می دهد :

.1 بسط دادن

.2 سازماندهی اطلاعات به هنگام رمز گردانی

.3 تضمین اینکه بافت رمزگردانی شبیه به بافتی باشد که اطلاعات در آن بازیابی می شود

)بافت لزوماً چیزی خارج از یاد سپارنده نیست بلکه می تواند شامل حالات درونی شخص در هنگام رمز

گردانی اطلاعات نیز باشد(.

یادگیری وابسته به حالت 3

حافظه تا حدودی بستگی به حالت درونی غالب در جریان یادگیری دارد.چنین تصور می شود که احساسات

برخاسته از تغییر حالت شخص به صورت نشانه ای برای بازیابی اطلاعات رمزگردانی شده در آن حالت بکار می

رود. شواهدی موید اینست که همانند بودن حالت درونی آدمی در بازیابی با حالت درونی او در رمز گردانی

موجب افزایش در یادآوری مطالب می شود.

ظرفیت و مدت پایداری در حافظه بلند مدت

تصور حجم اطلاعات و استمرار آن در LTM مشکل است، اما در مورد این خصوصیات می توان برآوردهای

معقولی کرد.

در واقع مبهم ترین اطلاعات نیز در دسترس ما قرار دارد.

حتی در عصری که ظرفیت اطلاعاتی کامپیوترهای الکترونیک شگفت انگیز می نماید ظرفیت مغز انسان برای

اندوختن اطلاعات مشروح طی دوره های طولانی همچنان بی رقیب است. البته ما قادر به یادآوری همه

رویدادهای گذشته به شکلی که گویی همین دیروز رخ داده اند نمی باشیم.

کاهش یادآوری را می توان به مداخله اطلاعاتی که یادآوری رده های حافظه پیشین و قدیمی را مانع شده یا

دچار واپاشی می نماید و تضعیف شدن یک رد حافظه به واسطه عدم استفاده نسبت داد)روانشناسی شناختی –

.) سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 911

24

بنا بر آنچه گفته شد، بزرگترین محدودیت حافظه دراز مدت ماهیت غیر فعال آن است. به همین سبب غیر فعال

بودن اطلاعات موجود در حافظه دراز مدت است که بازیابی آنها مستلزم کوشش زیاد و گاه همراه با دردسر است.

پدیده "بر سر زبان بودن 1 " معرفی این نوع مشکل است. گاه اتفاق می افتد که ما هنگامی که می خواهیم

اطلاعاتی را از حافظه دراز مدت به یاد بیاوریم و در آستانه یادآوری آن هستیم از عهده اش بر نمی آییم. مثلاً

آشنایی را می بینیم که نام او بر سر زبان ماست اما آن را به یاد نمی آوریم. حتی ممکن است حرف اول آن را به

یاد آوریم ولی اسم کامل شخص مورد نظر به یاد نمی آید. این تجربه نزدیک شدن به اطلاع مورد نظر همان

چیزی است که به پدیده "بر سر زبان بودن" شهرت یافته است نظریه های یادگیری، دکتر هرگنهان، دکتر سیف

.) 1313 ، صفحه 411 و روانشناسی پرورشی، دکتر سیف سال 1311 ، صفحه 311

اثر زمینه بر رمز گردانی و بازیابی

زمینه های شناختی حافظه آشکار بر فرآیند حافظه مربوط به رمز گردانی، اندوزش و بازیابی اطلاعات اثر دارد.

مطالعات مربوط به افراد متخصص نیز نشان می دهد که طرحواره های موجود چگونه ممکن است زمینه ای

شناختی برای رمز گردانی، اندوزش و بازیابی اطلاعات جدید فراهم سازند. به طور خاص، افراد خبره نسبت به

نوآموزان معمولاً دارای طرحواره های مبسوط تری در حوزه های تخصصی خود هستند)چیس و سالیمون 1213

.) ، فرنچ و استِرنبِرگ 1212

عامل دیگری که موجب تقویت اعتماد ما به یادآوری می شود، روشنی ادراک زنده بودن و غنی بودن جزئیات –

تجربه و زمینه آن است. وقتی ما تجربه ای را به یاد می آوریم غالباً جزئیات و شدت ادراکی خود را با میزان –

، یادآوری دقیق تجربه مرتبط می سازیم) جانسون و همکاران 1211 ، جانسون و هشترودی و لیندسی 1223

. ) جانسون و دولئو ناردیس 1222 و جانسون و ری 1211

ما زمانی اعتماد بیشتر به دقت و صحت یادآوری خود داریم که آنها را با غنای تفصیلی بیشتری درک کنیم.به

طور خاص یکی از اشکال حافظه زنده که غالباً مورد مطالعه قرار گرفته، حافظه نور فلاش است. حافظه بسیار

قوی از یک رویداد به طوری که فرد آن رویداد را چنان زنده به یاد می آورد که گویی به صورت ثابت بر روی

) فیلم ضبط شده است)براون و کولیک، 1211

شدت هیجانی یک تجربه ممکن است احتمال اینکه، ما آن تجربه خاص را با اشتیاق و شاید با دقت به یاد آوریم

تقویت کند)بوهانون، 1211 (. دیدگاه مرتبط دیگر این است که حافظه ممکن است به سه شرط تبدیل حافظه

نور فلاش 9 شود :

ردپای حافظه برای فرد اهمیت داشته باشد.

موجب شگفتی شود

1 Tip-of-the-Tongue

2 Flashbulb Memory

25

اثر هیجانی روی فرد داشته باشد)کانوی، 1221 (. برخی از پژوهشگران معتقدند حافظه نور و فلاش به دلیل

شدت هیجانی آن روشن تر به یاد می آید. با این حال سایر پژوهشگران اعتقاد دارند که روشنی یادآوری ممکن

است در اثر تمرین باشد. یافته های دیگر اشاره دارند که حافظه نور و فلاش ممکن است از نظر ادراکی غنی

باشد) نیسر و هارش، 1223 (. بر اساس این نتایج به نظر می رسد که یادگیری وابستگی زیاد به زمینه داشته

.) باشد)روانشناسی شناختی استِرنبِرگ، خرازی و حجازی 1311 ، صفحه 923

تداخل

یکی از مهمترین عواملی که می تواند بازیابی از حافظه دراز مدت را مختل کند. اگر ماده های مختلفی را به

نشانه های واحد متداعی کنیم هنگام یادآوری یکی از ماده ها)ماده آماج( ممکن است ماده های دیگر نیز فعال

شوند و در بازیابی ماده آماج تداخل کنند)زمینه روانشناسی هیلگارد، اتکینسون، دکتر براهنی 1311 ، صفحه

912 (. تداخل نه تنها نسبت به دیگر مدلهای فراموشی بیشتر قابل کنترل آزمایشی است بلکه مستقیماً جریان

اصلی تداعی گرایی را تشکیل می دهد)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 923 (. به نظر می

رسد که در LTM دو سیستم حافظه به نامهای حافظه اپیزودیک که در معرض اثرات تداخل قرار دارد و حافظه

معنایی که متاثر از تداخل نیست وجود داشته باشد.

فراموشی

فراموشی عبارتست از ناتوانی یادآوری اطلاعاتی که زمانی در دسترس بوده است)روانشناسی شناختی سولسو،

دکتر ماهر 1311 ، صفحه 913 (. فراموشی از حیطه های سنتی پژوهش در زمینه LTM است. نظریه های

مطرح شده شامل

√ نظریه واپاشی 1

فرض می کند که فراموشی به لحاظ عدم استفاده از اطلاعات آموخته شده رخ می دهد. به عبارت دیگر

اطلاعات از STM می تواند از طریق مرور ذهنی به LTM منتقل گردد. اگر اطلاعات مورد استفاده قرار نگیرد

یا مرور ذهنی نشود، با گذشت زمان ممکن است فراموشی رخ دهد. به نظر می رسد به دلیل عدم استفاده از یاد

برود. این رده های رها شده نه به دلیل نبود رمزگردانی یا حتی راهنمای بازیابی بلکه به خاطر بی توجهی،

فراموش شده اند. نظریه واپاشی شهودی است منطقی می نماید که فکر کنیم در صورتی که از چیزی استفاده

.) نکنیم، قدرت خود را در طول زمان از دست بدهد )روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 921

1 Decay Theory

26

√ نظریه تداخل 1

فراموشی را به عنوان نتیجه رویدادهایی می داند که بین یادگیری اصلی و یادآوری بعدی مداخله می کند. دو

الگویی که اغلب در مطالعات مربوط به تداخل مورد استفاده قرار می گیرد عبارتند از بازداری پس گستر

)اطلاعات جدیدی که با یادگیری قدیمی تداخل می کند( و بازداری پیش گستر )مطالب قدیمی که در کار

. ) یادگیری جدید مداخله می نماید( )روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 913

آزمایش جکینز و دالنباخ نشان می دهد فراموشی بیشتر با نیروهای مداخله مربوط است تا با واپاشی در طول

زمان.

√نظریه تداخل در برابر زوال یا واپاشی

تداخل وقتی اتفاق می افتد که اطلاعات رقیب موجب شود چیزی را فراموش کنیم.

زوال وقتی رخ می دهد که گذشت زمان موجب فراموشی می شود.

نظریه تداخل به این دیدگاه اشاره دارد که فراموش کردن در اثر تداخل یادآوری واژه های معین با یادآوری سایر

واژه ها اتفاق می افتد. نظریه زوال مدعی است که اطلاعات به دلیل ناپدید شدن تدریجی فراموش می شود و نه

جا به جایی اثر حافظه، بدین ترتیب نظریه زوال قطعه اصلی اطلاعات را در حال ناپدید شدن تدریجی می بیند

مگر آنکه کاری برای نگهداری سالم آن انجام گیرد. این دیدگاه عکس نظریه تداخل است که بر اساس آن یک یا

چند قطعه از اطلاعات مانع یادآوری اطلاعات دیگر می شود)روانشناسی شناختی استِرنبِرگ، خرازی و حجازی

) 1311 ، صفحه های 921 و 319

√نظریه فراموشی وابسته به نشانه 9

این دیدگاه فرض می کند ناتوانی در یادآوری ضرورتاً به معنی آن نیست که خاطرات از بین رفته اند بلکه به

معنی این است که به دلیل هماهنگی بین رمزگردانی و راهنماهای بازیابی غیر قابل دسترسی می

.) باشند)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 913

این یک نظریه شهودی است که توسط تالوینگ و پیرستون) 1222 ( مورد آزمون تجربی قرار گرفت.

این دیدگاه فرض می نماید که خاطرات بازیافته زنده اند و در یک رشته متداعی 3 جایگزین شده اند و منتظر

تحریک مناسبی هستند تا رها شوند که تالوینگ ) 1214 ( آن را فراموشی وابسته به نشانه خوانده است، ریشه در

یک نظریه پذیرفته شده دارد که مدعی است یادگیری در یک زمینه رخ می دهد و ما اطلاعات را در رابطه با

1 Interference Theory

2 Cue- Dependant Forgetting

3 Associative Web

27

محیط ادراکی بلافصل آن رمز گردانی می کنیم. فراموشی یا به طور فنی تر ناتوانی در یادآوری چیزی از حافظه

عبارت است از ناتوانی در بازیابی نشانه ها برای همتا سازی ماهیت رمز گردانی شده موارد در حافظه)روانشناسی

.) شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 921

√نظریه افت

طبق نظریه افت حافظه نیز مثل هر فرآیند زیستی با گذشت زمان تخریب می شود و برای تایید این نظریه

شواهد آزمایشی کمی وجود دارد زیرا کنترل آثار تداخل دشوار است)روانشناسی عمومی، دکتر گنجی صفحه

.)113

√نظریه فراموشی انگیزشی

تمایل ناآگاه برای فراموش کردن رویدادهای ناخوشایند را علت فراموشی می داند بدین صورت که مکانیسمهای

دفاعی، خاطرات درد آور، اضطراب آور و دست و پاگیر را سرکوب می کنند. اطلاعات موجود در حافظه بلند

مدت برای همیشه باقی می ماند و در صورتی که مکانیسم های دفاعی کنار برود، بازیابی می شود)روانشناسی

.) عمومی دکتر گنجی صفحه 113

√نظریه دشواری در بازیابی

معتقد است خاطراتی که در حافظه بلند مدت جای می گیرند هرگز فراموش نمی شوند. آنها به طور موقت، بر

اثر موانع بازیابی، مثل تداخل و حالتهای هیجانی در دسترس قرار نمی گیرند. اگر تا به حال برای شما اتفاق

افتاده باشد که در امتحان یا در مصاحبه، مطلبی را فراموش کنید اما بعد آن را به یاد بیاورید، می توانید بگوئید

.) در بازیابی دشواری پیدا کرده بودید)روانشناسی عمومی دکتر گنجی صفحه 113

سازماندهی معنایی

نشان می دهد که مفاهیم چگونه در حافظه سازماندهی می شوند و ساختارمند می گردند.

مدلهای چهارگانه سازماندهی معنایی را می توان به شرح ذیل خلاصه کرد :

.1 مدل دسته بندی

28

بنا بر این دیدگاه مفاهیم به شکلی که توسط لغات ارائه می شوند، در حافظه به گونه ای سازمان یافته

نگهداری می شوند. مثل دسته هایی چون اسامی روسای جمهور، اسامی پرنده خاص که با دیگر پرندگان در

.) حافظه ذخیره می شود)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 911

.9 مدل نظری مجموعه

از یک جهت با فرضیه دسته بندی مشابه است و آن اینکه مفاهیم )کلمات( در حافظه به شکل مجموعه ها

ارائه می شوند با وجود این وجه تمایز آنها در کاراکتر مجموعه است. کلمات تنها بر طبق برخی طبقات

دسته بندی نمی شوند بلکه براساس صفاتشان نیز دسته بندی می شوند. )مثلاً بال داشتن پرواز پر و – –

بال داشتن که جملگی از خصوصیات پرندگان به شمار می آید(.

.3 مدل مقایسه ویژگی معنایی

با اینکه مدل مقایسه ویژگی معنایی شبیه به مدل نظری مجموعه است اما از یک جهت با آن فرق می کند

و آن اینکه دو نوع ویژگی در حافظه معنایی ذخیره می شود: ویژگی تعریف گر 1 یعنی خصوصیاتی که جنبه

ضروری معنی کلمه هستند و بدون آن یک ماده عضو طبقه محسوب نمی شود و ویژگی اختصاصی 9 یعنی

آنها که توصیف گر ماده هستند و در تعیین عضویت در طبقه ضروری نیستند)روانشناسی شناختی سولسو،

دکتر ماهر 1311 ، صفحه 912 (. به عبارت دیگر این مدل ساختار نظری مجموعه را می پذیرد ولی بین

صفات تحت عناوین ویژگی های تعریف گر و ویژگیهای اختصاصی، تمییز قایل می شود. اعتبار یابی مفهوم

اساساً بر پایه جنبه های تعریف گر استوار است.

.4 مدلهای شبکه 3

فرض می کنند که کلمات ذخیره شده در حافظه معنایی توسط پیوند ها یا گزاره ها در یک شبکه پیچیده

با یکدیگر همبسته می شوند. ارتباط در شکل اساسی خود، عبارت است از A و B مثال : سینه سرخ یک

پرنده است. البته در اشکال بغرنج تر شبکه گزاره های زیادی شامل می شود و ضرورتاً بسیار پیچیده

.) است)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 911

مدلهای شناختی

1 Defining Feature

2 Characteristic Feature

3 Network Models

29

این مدلها داده های حاصل از آزمایشهای معنایی را در نظریه های جامع حافظه سازماندهی می کنند و شامل

مدلهای نظری مجموعه مدل مقایسه ویژگی معنایی، مدلهای شبکه و شبکه های گزاره ای می گردد.

.1 مدل های نظری مجموعه

در مورد حافظه، مفاهیم معنایی از طریق مجموعه های عناصر یا گزیده های اطلاعات ارائه می گردند. پس

حافظه در یک مدل نظری مجموعه، مشتمل بر مجموعه هایی بیشمار صفات، یا فراتر از ان، منظومه هایی از

رویدادها، صفات و تداعی هایی است که توسط هستی های واژگانی ارائه می گردد و بازیابی متضمن "

حقیقت یابی 1 " پیگردی از طریق دو یا چند مجموعه اطلاعات برای یافتن نمونه ها و مصداق های همپوش

است)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 911 (. مثلاً سینه سرخ پرنده است فقط صفات

یک مجموعه )پرنده( با صفات مجموعه دیگر )سینه سرخ( تحقق می یابد.

.9 مدل مقایسه ویژگی معنایی

معنای یک واحد واژگانی 9 را می توان به وسیله خصوصیاتی ابراز داشت که جنبه های اساسی یا تعریف گر

کلمه محسوب می شوند)جنبه تعریف گر( و دیگر خصوصیات عبارتند از جنبه های خصوصیتی یا تصادفی

)ویژگی های اختصاصی(. مثلاً شب پره پرنده است، اما اگر با دقت سخن بگوئیم شب پره پرنده نیست ولی

شب پره پرواز می کند، بال دارد و تا حدی شبیه پرندگان است با کمی مسامحه در کلام می توان گفت که

شب پره پرنده است. با استفاده از "با مسامحه در کلام" بازنمایی های مفهومی را بسط می دهیم)روانشناسی

.) شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 924

.3 مدلهای شبکه ای

فرض می کنند که مفاهیم در حافظه به مشابه واحدهای مستقلی که با پیوندهای خاص و معنی دار به هم

مربوط می شوند ذخیره می گردند. مثلاً قناری پرنده است. فرض دیگر به بازیابی حافظه از طریق بررسی

هدف و مفاهیم مرتبط و این ایده که حرکت درون ساختاری، در طول بازیابی نیازمند زمان است مربوط می

شود)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 311 (. از میان مدل های شبکه شناخته ترین

آنها مدلی است که توسط آلن کالینز و روس کوئیلیان ارائه شد. این مدل هر کلمه در یک هیات کلی و

1 Verification

2 Lexical Unit

30

مستقل از دیگر کلمات در حافظه مجسم می کند. معنای هر کلمه در ارتباط با دیگر کلمات ارائه می

.) گردد)شکل 1()روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 921

پوست دارد

حرکت می کند

می خورد حیوان سطح 1

نفس می کشد

بال دارد بال دارد

شنا می کند ماهی پرواز می کند پرنده سطح 9

فلس دارد پر دارد

میخکی است پاهای بلند و

خوراکی است پاره می کند نازک دارد

شنا می کند قزل آلا خطرناک است کوسه بلند است

نمی تواند شتر مرغ آواز می خواند

پرواز کند زرد است قناری سطح 3

شکل 9. ساختار فرضی حافظه برای سلسله مراتب سه سطحی

.4 شبکه های گزاره ای

فرض می کنند که حافظه توسط یک شبکه پیچیده متداعی از ساخت های گزاره ای سازماندهی می شود

که همانا کوچکترین واحدهای اطلاعات معنی دار است مثلاً نیویورک بزرگ است )روانشناسی شناختی

سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه 311 (. بازنمایی دانش معنایی در اصلاحات گزاره ای هم قدیمی ترین و

هم جدیدترین شیوه برخورد با مساله است. مردم برای یافتن روابط درونی مشکلات روزمره و بازنمایی دانش

از گزاره ها استفاده می کنند. احکام یا بیاناتی در مورد ماهیت جهان یک گزاره، ارائه انتزاعی و حکمی

همانند ساز به شمار می آید. نوعی ساختار دور که ایده ها یا مفاهیم را به هم پیوند می زند. گزاره ها عمدتاً

توسط مثال هایی معنایی توصیف می شوند، اما دیگر اشکال اطلاعات مثلاً بازنمایی دیداری نیز می تواند از

31

طریق یک گزاره در حافظه ترسیم گردد. مثال جمله سزار مرده است دارای دو جزء است موضوع 1 (S) و

محمول 9 (P) که هر دو از یک گره واقعیت جوانه زده اند که اندیشه ای را بازگو می کند که ابراز شده

.) است)روانشناسی شناختی سولسو، دکتر ماهر 1311 ، صفحه های 319 و 313

S P

Caesar is dead

شکل 3. نمونه شبکه گزاره ای

اختلالات حافظه

شامل نشانگان یادزدودگی یاد زدودگی کارکردی زوال عقل)دمانس( بیماری آلزایمر و زوال عقل ایدز – – – -

زوال عقل عروقی زوال عقل ناشی از ضایعه مغزی زوال عقل ناشی از بیماری هانتیگتون، زوال عقل ناشی از – –

بیماری پیک، زوال عقل ناشی از سایر شرایط پزشکی عمومی) مثل کم کاری تیروئید، غده مغزی، کمبود

ویتامین B12 .) و زوال عقل پایدار ناشی از مواد( )آسیب شناسی روانی 9، دکتر حسین آزاد 1314 ، صفحه 114

آیا مداوای گیاهی برای زوال حافظه امکان دارد؟

عصاره ژینکو که آن را عصاره جوانی و یار حافظه خواندند هم درمانگران قدیم و هم دانشمندان جدید اثر آن را

تائید کرده اند. این ماده عصاره درخت ژینکو ginkgo است. درختی که در طول خیابانها کاشته می شود از

قدیم تاکنون این عصاره را برای انواع درمان های افزایش میل جنسی درمان بیماری مقاربتی تا سرطان – –

آسم افسردگی ناتوانی جنسی آسیب شبکه چشم به کار بردند. اما احتمالاً مهمترین اثر احتمالی ژینکو در – – –

درمان اختلال حافظه در بیماری آلزایمر، دمانس مولتی انفارکت ) سکته های خفیف( و سالمندی عادی است –

عصاره ژینکو کارکرد مغزی را بهتر می سازد و از اختلالات عروقی پیشگیری کرده یا آنها را درمان می کند. این

اثرات عمدتاً از تاثیر ژینکو روی خون ناشی می شود خون رقیقتر می شود چسبندگی آن کاهش می یابد و

پلاکتها نیز کمتر به هم می چسبند و جریان خون رقیقتر می شود. به این ترتیب جریان خون مغز و اندام بیشتر

می شود، انعطاف عروق خونی را هم تنظیم می کند. به دلیل این اثرات ژینکو می تواند با برخی از اختلالات

شایع مرتبط با سالمندی، مخصوصاً کاهش جریان خون مغز که ممکن است تاثیر منفی به حافظه، تمرکز و

.) توانایی هوش داشته باشد مقابله کند)زمینه روانشناسی هیلگارد، اتکینسون، دکتر براهنی 1311 ، صفحه 311

1 Subject

2 Predicate

32

فهرست منابع

.1 روانشناسی شناختی، رابرت.ال.سولسو، دکتر ماهر 1311 ، انتشارات رشد

.9 روانشناسی شناختی، رابرت استِرنبِرگ، جف میو، سید کمال خرازی و الهه حجازی 1311 ، انتشارات

رشد

.3 روانشناسی پرورشی)روانشناسی یادگیری و آموزش(،دکتر علی اکبر سیف 1311 ، انتشارات آگاه

.4 ، مقدمه بر نظریه های یادگیری، دکتر بی.ار.هرگنهان و دکتر متیو اچ.السون، دکتر علی اکبر سیف 1313

انتشارات دوران

.1 روانشناسی عمومی، دکتر حمزه گنجی 1312 ، انتشارات بعثت

.2 زمینه روانشناسی هیلگارد، ریتا ال.اتکینسون، ریچارد سی.اتکینسون، ادوارد ای.اسمیت، داریل ج.بم و

سوزان نولن.هوکسما، دکتر براهنی، بیرشک، بیک، زمانی، شاملو، شهرآرای، کریمی، گاهان، محی الدین

و هاشمیان 1311 ، انتشارت رشد

.1 روانشناسی آزمایشی)تجربی(، دکتر محمود ایروانی 1311 ، انتشارات آروین ویژه

.1 آسیب شناسی روانی 9، دکتر حسین آزاد 1314 ، انتشارات بعثت

الهام حسنخانی کارشناسی ارشد روانشناسی شخصیت